ผู้มีสิทธิยื่นคำร้องขอตั้งผู้จัดการมรดก ให้ศาลมีคำสั่งตั้งเป็นผู้จัดการมรดก
- ทายาท (ทายาทโดยธรรมหรือผู้รับพินัยกรรม)
- ผู้มีส่วนได้เสียในทรัพย์มรดก เช่น สามีหรือภริยาที่ไม่ได้จดทะเบียนสมรส เป็นต้น
- พนักงานอัยการ
ทายาทที่มีสิทธิรับมรดก
ทายาท มี 2 ประเภท คือ
- ผู้รับพินัยกรรม คือ ทายาทที่มีสิทธิรับมรดกตามที่ผู้ตายกำหนดไว้ในพินัยกรรม
- ทายาทโดยธรรม คือ ทายาทที่มีสิทธิรับมรดกตามกฎหมาย มี 6 ลำดับ แต่ละลำดับมีสิทธิรับมรดกก่อนหลัง ดังต่อไปนี้
- ผู้สืบสันดาน (รวมทั้งบุตรที่บิดาได้รับรองโดยพฤติการณ์)
- บิดามารดา
- พี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกัน
- พี่น้องร่วมบิดาหรือมารดาเดียวกัน
- ปู่ ย่า ตา ยาย
- ลุง ป้า น้า อา
คู่สมรสที่ยังมีชีวิตอยู่ ก็เป็นทายาทโดยธรรมของผู้ตายด้วย สำหรับสามีภริยา ต้องจดทะเบียนสมรสเท่านั้น
คุณสมบัติของผู้จัดการมรดก
- เป็นผู้บรรลุนิติภาวะ อายุ 20 ปีบริบูรณ์
- ไม่เป็นบุคคลวิกลจริต
- ไม่เป็นบุคคลไร้ความสามารถหรือคนเสมือนไร้ความสามารถ
- ไม่เป็นบุคคลล้มละลาย
ผู้จัดการมรดกมีหน้าที่ในการรวบรวมทรัพย์มรดกเพื่อแบ่งปันทรัพย์มรดกให้แก่ทายาทโดยธรรมหรือผู้รับพินัยกรรม ดำเนินการเกี่ยวกับทางบัญชี จัดทำบัญชีทรัพย์มรดกและทำรายการแสดงบัญชีการจัดแบ่งมรดก ตลอดจนชำระหนี้ของเจ้ามรดกแก่เจ้าหนี้ ซึ่งหน้าที่ทั้งหลายนี้ผู้จัดการมรดกต้องกระทำไปให้สมกับเจตนารมณ์ของเจ้ามรดก โดยต้องจัดการไปในทางที่เป็นประโยชน์แก่มรดก จะทำนิติกรรมใดๆที่เป็นปรปักษ์ต่อกองมรดกไม่ได้ หากละเลยหรือกระทำไปโดยไม่สุจริตอาจถูกถอดถอนจากการเป็นผู้จัดการมรดกได้ เช่น ปิดบังมรดกต่อทายาท หรือเพิกเฉยไม่แบ่งมรดก ทายาทผู้มีสิทธิรับมรดกหรือผู้มีส่วนได้เสียจะร้องขอให้ศาลมีคำสั่งถอนผู้จัดการมรดกก็ได้
ความสิ้นสุดของการเป็นผู้จัดการมรดก
- ตาย
- ลาออก ซึ่งต้องได้รับอนุญาตจากศาล แต่หากมีความเสียหายเกิดขึ้นในระหว่างทำหน้าที่ ก็ต้องรับผิดชอบ
- ศาลมีคำสั่งถอน
- ตกเป็นบุคคลผู้มีคุณสมบัติต้องห้าม เช่น บุคคลล้มละลาย บุคคลวิกลจริต บุคคลไร้ความสามารถหรือเสมือนไร้ความสามารถ เป็นต้น
- การจัดการมรดกสิ้นสุดลง และเป็นการเริ่มนับอายุความจัดการมรดก 5 ปี กรณีทายาทได้รับความเสียหาย
ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ที่เกี่ยวข้อง
มาตรา 1711 ผู้จัดการมรดกนั้นรวมตลอดทั้งบุคคลที่ตั้งขึ้นโดยพินัยกรรมหรือโดยคำสั่งศาล
มาตรา 1712 ผู้จัดการมรดกโดยพินัยกรรมอาจตั้งขึ้นได้
(1) โดยผู้ทำพินัยกรรมเอง
(2) โดยบุคคลซึ่งระบุไว้ในพินัยกรรม ให้เป็นผู้ตั้ง
มาตรา 1713 ทายาทหรือผู้มีส่วนได้เสียหรือพนักงานอัยการจะร้องขอต่อศาล ขอให้ตั้งผู้จัดการมรดกก็ได้ ในกรณีดั่งต่อไปนี้
(2) เมื่อผู้จัดการมรดกหรือทายาทไม่สามารถ หรือไม่เต็มใจที่จะจัดการหรือมีเหตุขัดข้องในการจัดการ หรือในการแบ่งปันมรดก
มาตรา 1715 ผู้ทำพินัยกรรมจะตั้งบุคคลคนเดียวหรือหลายคนให้เป็นผู้จัดการมรดกก็ได้
เว้นแต่จะมีข้อกำหนดไว้ในพินัยกรรมเป็นอย่างอื่น ถ้ามีผู้จัดการมรดกหลายคน แต่ผู้จัดการเหล่านั้นบางคนไม่สามารถ หรือไม่เต็มใจที่จะจัดการ และยังมีผู้จัดการมรดกเหลืออยู่แต่คนเดียว ผู้นั้นมีสิทธิที่จะจัดการมรดกได้โดยลำพัง แต่ถ้ามีผู้จัดการมรดกเหลืออยู่หลายคน ให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่า ผู้จัดการเหล่านั้นแต่ละคนจะจัดการโดยลำพังไม่ได้
มาตรา 1716 หน้าที่ผู้จัดการมรดกที่ศาลตั้ง ให้เริ่มนับแต่วันที่ได้ฟังหรือถือว่าได้ฟังคำสั่งศาลแล้ว
มาตรา 1718 บุคคลต่อไปนี้จะเป็นผู้จัดการมรดกไม่ได้
(1) ผู้ซึ่งยังไม่บรรลุนิติภาวะ
(2) บุคคลวิกลจริต หรือ บุคคลซึ่งศาลสั่งให้เป็นผู้เสมือนไร้ความสามารถ
(3) บุคคลซึ่งศาลสั่งให้เป็นคนล้มละลาย
มาตรา 1726 ถ้าผู้จัดการมรดกมีหลายคน การทำการตามหน้าที่ของผู้จัดการมรดกนั้นต้องถือเอาเสียงข้างมาก เว้นแต่จะมีข้อกำหนดพินัยกรรมเป็นอย่างอื่น ถ้าเสียงเท่ากัน เมื่อผู้มีส่วนได้เสียร้องขอ ก็ให้ศาลเป็นผู้ชี้ขาด
มาตรา 1731 ถ้าผู้จัดการมรดกมิได้จัดทำบัญชีภายในเวลาและตามแบบที่กำหนดไว้ หรือถ้าบัญชีนั้นไม่เป็นที่พอใจแก่ศาล เพราะความประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรง หรือการทุจริต หรือความไม่สามารถอันเห็นประจักษ์ของผู้จัดการมรดก ศาลจะถอนผู้จัดการมรดกเสียก็ได้
มาตรา 1733 วรรค 2 คดีเกี่ยวกับการจัดการมรดกนั้น มิให้ทายาทฟ้องเกินกว่า 5 ปีนับแต่การจัดการมรดกสิ้นสุดลง
ประมวลกฎหมายอาญา ที่เกี่ยวข้อง
กรณีผู้จัดการมรดก ยักยอกทรัพย์มรดก
มาตรา 354 ถ้าการกระทำความผิดตาม มาตรา 352 หรือ มาตรา 353 ได้กระทำในฐานที่ผู้กระทำความผิดเป็นผู้จัดการทรัพย์สินของผู้อื่น ตามคำสั่งของศาล หรือตามพินัยกรรม หรือในฐานเป็นผู้มีอาชีพ หรือธุรกิจ อันย่อมเป็นที่ไว้วางใจของประชาชน ผู้กระทำต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 5 ปี หรือปรับไม่เกิน 10,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ
มาตรา 356 ความผิดในหมวดนี้เป็นความผิดอันยอมความได้
เอกสารที่ต้องเตรียมให้ทนายความมีดังนี้
- ใบมรณบัตรของเจ้ามรดก (ผู้ตาย)
- ทะเบียนบ้านของเจ้ามรดก ( ผู้ตาย )
- ใบสำคัญการสมรสของเจ้ามรดก (ผู้ตาย) หรือทะเบียนหย่า (ถ้ามี)
- เอกสารใบเปลี่ยนชื่อ-นามสกุล ( ในกรณีที่ผู้ร้องมีการเปลี่ยนชื่อ-นามสกุล หรือผู้ตายได้เปลี่ยนชื่อ-นามสกุล )
- สูติบัตรของผู้ร้อง ( ถ้ามี )
- บัตรประชาชนของผู้ร้อง
- ใบมรณะบัตรหรือหนังสือรับรองการตายของทายาทที่เสียชีวิตไปแล้ว ( ถ้ามี )
- พินัยกรรมที่เจ้ามรดกทำขึ้น ( ถ้ามี )
- เอกสารหลักฐานเกี่ยวกับทรัพย์มรดกของเจ้ามรดก เช่น โฉนดที่ดิน เล่มทะเบียนรถยนต์ อาวุธปืน บัญชีธนาคาร เป็นต้น
- บัญชีเครือญาติ
- หนังสือให้ความของยินยอมทายาท
- บัตรประชาชนและทะเบียนบ้านของทายาททุกคนที่ให้ความยินยอม